تعدیل نیرو در استارتاپها؛ یک واکنش طبیعی یا سوءاستفاده از وقفه موقت بازار
در حالی که اخباری مبنی بر تعدیل نیرو در استارتاپهای ایرانی از جمله کارنامه، علیبابا و دنسه منتشر شده است، این سوال مطرح میشود که آیا این موج اخراجها واکنشی طبیعی به شرایط اقتصادی است یا نشاندهنده ضعف ساختاری بازار کار و نبود حمایتهای لازم از نیروی انسانی؟
دیدگاه کارشناسی: بهانهای برای کاهش هزینهها
آلبرت بغزیان، اقتصاددان و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، در گفتگو با اکوموتیو، معتقد است که موج فعلی تعدیل نیرو، بیشتر از آنکه ناشی از یک شوک اقتصادی بزرگ باشد، بهانهای برای برخی شرکتها شده تا در یک دوره رکود یا افت موقت فعالیت، هزینههای نیروی انسانی را نپردازند.
بغزیان تاکید میکند که اتفاق بزرگی در بازار رخ نداده، به جز کاهش تقاضا برای برخی کالاهای لوکس. این موج تعدیل نیرو، نشاندهنده نبود تابآوری شرکتها و ضعف قراردادهای کاری است.
تجربه کارنامه: نمونهای از واکنش در بحران
کارنامه در بیانیهای رسمی، دلیل خداحافظی با ۱۶ درصد از نیروهای خود را افت شدید درآمد و کاهش نقدینگی اعلام کرد. این استارتاپ بیان کرد که در نبود امکان تأمین مالی از بانکها، مجبور به این تصمیم شده است.
با این حال، بغزیان چنین واکنشی را نشانهای از سوءاستفاده از نبود زیرساختهای حمایتی برای نیروی کار دانست. او اشاره کرد که در شرایط مشابه، مانند صنعت گردشگری، معمولاً نیروها به مرخصی اجباری فرستاده میشوند، نه اینکه اخراج شوند. این رویکرد هم اخلاقیتر است و هم از نظر اقتصادی برای شرکتها کمهزینهتر خواهد بود.
ضعف ساختاری و قراردادهای مبهم
یکی از دلایل اصلی این موج نگرانکننده، ضعف ساختاری قراردادهای کاری در ایران است. بغزیان توضیح داد که نیروی کار در ایران اغلب فاقد قراردادهای شفاف و بلندمدت است، به همین دلیل در شرایط بحران، عملاً بدون پشتوانه رها میشود.
او افزود که اگرچه کارگران میتوانند برای احقاق حق خود به دیوان عدالت اداری مراجعه کنند، اما به دلیل نبود قراردادهای رسمی یا شفاف، در عمل امکان پیگیری حقوقی بسیار محدود است.
بیعملی دولت و تشدید بحران
بغزیان ضمن انتقاد از نقش دولت، هشدار داد که حمایت از اشتغال وظیفه دولت است. در حالی که دولت باید با ابزارهایی مانند بیمه بیکاری، وام کمبهره و حمایتهای بلاعوض وارد عمل شود، اما متأسفانه تنها نظارهگر این بحران است.
به گفته این اقتصاددان، تداوم این روند میتواند خود بحرانزا باشد. شرکتها در زمان رونق سودهای زیادی ذخیره کردهاند و باید در زمان رکود موقت تابآوری داشته باشند. اگر قرار باشد با کوچکترین وقفه دست به تعدیل نیرو بزنند، آسیبهای جبرانناپذیری به نیروی انسانی وارد میشود.
راهحلها و پیامدها
در پایان، بغزیان راهحلهایی برای جلوگیری از گسترش موج اخراجها ارائه داد:
راهاندازی صندوقهای بحران برای حمایت از شرکتها.
فعالسازی گسترده بیمه بیکاری.
ارائه وامهای کمبهره و فوری به کارفرمایان.
بازآموزی و مهارتافزایی نیروی تعدیلشده.
ارائه مشوقهای مالیاتی به شرکتهایی که نیرو حفظ میکنند.
در نهایت، تحلیلها نشان میدهند که بخش مهمی از موج تعدیل نیرو در استارتاپها، نه ناشی از یک بحران واقعی، بلکه محصول سوءمدیریت، نبود حمایتهای ساختاری و رفتارهای فرصتطلبانه است. در این میان، بیعملی دولت میتواند به موج گسترده بیکاری و هزینههای اجتماعی و اقتصادی سنگین منجر شود. باید به خاطر داشت که این تعدیلها فقط یک عدد نیستند؛ هر عدد یک زندگی، یک خانواده و یک آینده است.
