فیلترینگ عامل اصلی ناکارآمدی فیبر نوری در کشور
پروژه ملی توسعه فیبر نوری، به عنوان جاهطلبانهترین طرح ارتباطی کشور با میلیاردها تومان سرمایهگذاری، اکنون درگیر یک پارادوکس بزرگ است: زیرساخت فراهم شده، اما تقاضای واقعی وجود ندارد.
گزارش تحلیلی رسمی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات (ICT)، که مشاور مادر وزارت ارتباطات است، نشان میدهد که این پروژه عظیم به نتیجه مطلوب نرسیده است. از میان تقریباً ۸ میلیون خانواری که تحت پوشش شبکه فیبر قرار گرفتهاند، کمتر از ۵ درصد عملاً به سرویس پرسرعت متصل شدهاند.
کارشناسان هشدار میدهند که ریشه این شکاف عمیق، صرفاً فنی یا مالی نیست، بلکه به طور مستقیم به سیاستهای کلان دسترسی به محتوا بازمیگردد.
فیلترینگ گسترده؛ “بنبست محتوا” برای فیبر نوری
تحلیلگران معتقدند که فیلترینگ گسترده عملاً کارکرد اصلی شبکه فیبر نوری را از بین برده است. فیبر نوری به معنای سرعتهای گیگابیتی است، اما وقتی بخش بزرگی از محتوای پرمصرف و پلتفرمهای بینالمللی بهراحتی قابل دسترس نیستند، افزایش سرعت عملاً برای کاربران معنایی پیدا نمیکند.
عوامل زیر انگیزه مردم را برای پرداخت هزینه بالاتر فیبر نوری از بین برده است:
محدودیت دسترسی: نبود محتوای متمایز و سرویسهای بینالمللی.
تجربه منفی: سرخوردگی ناشی از فیلترینگ گسترده.
مزیت رقابتی موبایل: کاربر ترجیح میدهد همان اینترنت موبایل را که دسترسی به فیلترشکنها و محتوای مورد نیاز را فراهم میکند، حفظ کند.
پیشنهاد رادیکال پژوهشگاه: گزارش پژوهشگاه ارتباطات صراحتاً پیشنهاد میکند که برای جذب تقاضا باید با «کاهش یا حذف محدودیتهای محتوایی در شبکه فیبر»، این زیرساخت به یک مزیت واقعی تبدیل شود. در غیر این صورت، کابلهای فیبری که روی نقشه دولت میمانند، هیچ بازدهی واقعی نخواهند داشت.
بنبست “۳۰۰ متر آخر” و تعارض منافع
در کنار چالش فیلترینگ، مشکلات عملیاتی و اقتصادی نیز سد راه توسعه شدهاند:
مشکل ۳۰۰ متر آخر (Last Mile): فاصله میان شبکه اصلی فیبر تا درِ خانه کاربر، نیازمند کابلکشی نهایی با هزینه بالاست. مقررات مبهم و عدم همکاری کامل با شرکتهایی مانند توانیر (برای استفاده از زیرساختهای موجود) باعث شده تا پروژه در بسیاری مناطق متوقف بماند.
تورم و اقتصاد طرح: افزایش تورم و هزینه تجهیزات، بازگشت سرمایه را برای اپراتورها دشوار کرده است. اپراتورها انگیزه کافی برای توسعه اتصال ندارند و کاربران نیز حاضر نیستند هزینه بالاتری برای سرعتی بپردازند که تجربه ملموسی از آن نخواهند داشت.
راهکار تنظیمگری: پژوهشگاه برای حل این مشکلات پیشنهاد میکند که کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات باید با بازتعریف وظایف شرکت مخابرات (تمرکز بر توسعه زیرساخت، نه فروش اینترنت) و اعطای تسهیلات یارانهای به کاربران جدید، این چرخهی معیوب را اصلاح کند.
در نهایت، فیبر نوری قرار بود نماد تحول دیجیتال باشد، اما به نمادی از شکاف میان وعده و واقعیت تبدیل شده است. مشکل فیبر نوری در ایران نه در کابلکشی، بلکه در محتوا و سیاستهای دسترسی است؛ فیبر بدون آزادی در دسترسی، مسیری است که ساخته میشود اما کسی در آن حرکت نمیکند.
