حمایت یا محدودیت؟ راز طرح «بیمه اجباری» رانندگان اسنپ و تپسی فاش شد
موضوع داغ این روزها در فضای مجازی، یعنی بیمه رانندگان تاکسیهای اینترنتی، به طور جدی وارد فاز اجرایی شده و ممکن است به زودی تبدیل به قانون شود.
احمد میدری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، اخیراً تأیید کرد که این موضوع در دستور کار دولت قرار گرفته و پیگیریها تا سطح مجلس شورای اسلامی پیش رفته است. به گفته او، طرحی به مجلس تحویل داده شده که بر اساس آن، سکوهای اینترنتی (مانند اسنپ و تپسی) به عنوان «جایگزین کارفرما» در نظر گرفته میشوند و رانندگان آنها مشمول پرداخت حق بیمه اجباری خواهند شد.
نکته بسیار مهم و بحثبرانگیز این است که به گفته منابع آگاه، در جلسات تدوین این طرح سرنوشتساز، هیچ نمایندهای از خود سکوهای حملونقل اینترنتی حضور نداشته است.
dilemma جهانی: کارمند یا پیمانکار مستقل
این چالش فقط مختص ایران نیست. در سراسر جهان، دولتها درگیر این سوال هستند که رانندگان تاکسیهای اینترنتی «کارمند» (Employee) محسوب میشوند یا «پیمانکار مستقل» (Independent Contractor)؟
مدل کارمندی: در این مدل، پلتفرم مانند یک کارفرما، موظف به پرداخت بیمه کامل، حقوق و مزایا است.
مدل پیمانکاری: در این مدل، راننده «رئیس خود» است و با حفظ استقلال و انعطافپذیری، از پلتفرم به عنوان منبع درآمد مکمل استفاده میکند.
چرا رانندگان «آزادی» را به «بیمه اجباری» ترجیح میدهند
بررسیهای جهانی نشان میدهد که اجباری کردن مدل کارمندی، برخلاف نیت اولیهاش که حمایت است، اغلب نتیجه معکوس میدهد.
۱. اولویت اصلی: انعطافپذیری طبق نظرسنجی موسسه معتبر «پیو» (Pew)، بیش از ۶۰٪ رانندگان پلتفرمی، دلیل اصلی انتخاب این شغل را «امکان انتخاب ساعت کار و میزان فعالیت» میدانند، نه دریافت مزایای کارمندی. دادههای اوبر و لیفت نیز نشان میدهد که حدود ۸۰٪ رانندگان در آمریکا کمتر از ۲۰ ساعت در هفته فعال هستند و از این کار به عنوان شغل دوم یا مکمل استفاده میکنند.
۲. تجربه شکستخورده در اسپانیا (قانون Ley Rider) اسپانیا در سال ۲۰۲۱ قانونی مشابه را اجرا کرد و رانندگان را «کارگر» فرض کرد. نتیجه چه بود؟ بر اساس گزارش اتحادیه رانندگان اسپانیا، تنها چند ماه پس از تصویب قانون، تعداد رانندگان ثبتشده تا ۳۰٪ کاهش یافت و بخش بزرگی از آنها برای حفظ انعطاف شغلی خود، به اشتغال غیررسمی و زیرزمینی روی آوردند.
هزینههای پنهان «حمایت اجباری»
وقتی پلتفرمها مجبور به «کارمندسازی» رانندگان میشوند، یک دومینوی اقتصادی رخ میدهد:
افزایش هزینهها: هزینههای عملیاتی پلتفرم به شدت بالا میرود.
افزایش کرایهها: این هزینه مستقیماً به مصرفکننده منتقل شده و کرایهها گران میشود.
کاهش درآمد رانندگان: رانندگانی که مایل به کار تماموقت نیستند یا بیمه را نمیخواهند، از سیستم خارج میشوند.
ایجاد انحصار: فقط پلتفرمهای بزرگ توان پرداخت این هزینهها را دارند و بازیگران کوچکتر از بازار حذف میشوند.
رونق بازار سیاه: همانطور که در کره جنوبی (۲۰۲۲) دیده شد، بسیاری از رانندگان ترجیح دادند خارج از چارچوب رسمی فعالیت کنند تا از قوانین اجباری فرار کنند.
راهحل چیست؟ حمایت هوشمند به جای الزام کور
شواهد جهانی نشان میدهد که بهجای «بیمه اجباری» که انعطافپذیری (انگیزه اصلی این شغل) را از بین میبرد، راهحلهای بهتری وجود دارد:
بهترین مسیر، حفظ وضعیت «پیمانکار مستقل» برای رانندگان است، اما در کنار آن، بیمههای قابل انتخاب (اختیاری) و منعطف، متناسب با سطح درآمد فرد و شاید با یارانههای دولتی برای گروههای آسیبپذیر ارائه شود.
به نظر میرسد این تنها راهی است که میتوان میان حمایت اجتماعی از رانندگان و حفظ استقلال شغلی آنها تعادل برقرار کرد.
