هوش مصنوعی در داروسازی ایران: چرا آینده این صنعت در دست استارتاپهاست نه دولت
هوش مصنوعی (AI) به آرامی اما با قدرتی شگرف، در حال دگرگون کردن کامل صنعت داروسازی در سراسر جهان است. این فناوری، از سرعت بخشیدن به کشف داروهای نوین و تحلیل دادههای پیچیده بالینی گرفته تا تولید نانوداروها، در حال بازتعریف مفهوم درمان است. اما سوال کلیدی اینجاست: ایران در کجای این انقلاب فناورانه ایستاده است؟
در گفتگویی اختصاصی با دکتر مهدی نریمانی، معاون گروه سرمایهگذاری دارویی گلرنگ، به بررسی فرصتها، چالشها و مسیر پیش روی هوش مصنوعی در داروسازی ایران پرداختیم. او معتقد است که در این مسیر، استارتاپها میتوانند نقشی بسیار کلیدیتر از دولتها ایفا کنند.
ابزارهای امروز، نه آینده
دکتر نریمانی در توضیح تحول جهانی این صنعت میگوید: «فناوریهای نوینی مانند یادگیری ماشین، بیوتکنولوژی، تحلیل “بیگ دیتا” (کلاندادهها)، نانوتکنولوژی و حتی چاپ سهبعدی، دیگر ابزارهای آینده نیستند، بلکه ابزارهای امروز صنعت دارو محسوب میشوند و تقریباً همگی آنها از زیرساختهای هوش مصنوعی بهره میبرند.»
به گفته او، همین فناوریها باعث شدهاند فرآیند کشف دارو بسیار کوتاهتر، کمهزینهتر و دقیقتر شود؛ تا جایی که مدلهای مبتنی بر هوش مصنوعی اکنون میتوانند اثربخشی یک دارو را حتی قبل از شروع آزمایشهای انسانی پیشبینی کنند.
موقعیت ایران: پتانسیل بالا، زیرساخت ضعیف
اما وضعیت ایران در مقایسه با کشورهای پیشرو چگونه است؟ دکتر نریمانی معتقد است ما با یک «پیشرفت نامتوازن» روبرو هستیم:
نقطه قوت: از نظر نیروی انسانی متخصص و ظرفیت علمی در دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی، وضعیت بسیار خوبی داریم.
نقطه ضعف: زیرساختهای اقتصادی، سیاسی و فنی ما هنوز به شدت عقبتر از نیازهای این حوزه است.
او با اشاره به آمارها افزود: «گزارشها نشان میدهد ایران تا امروز حدود ۱۵۰ میلیون دلار در توسعه هوش مصنوعی سرمایهگذاری کرده و جاهطلبیهایی برای قرار گرفتن در میان ۱۰ کشور برتر تا سال ۲۰۳۲ وجود دارد، اما واقعیت این است که فاصله ما هنوز زیاد است.»
موانع اصلی: از تجهیزات تا قوانین دستوپاگیر
دکتر نریمانی تاکید دارد که توسعه هوش مصنوعی در داروسازی بدون سه زیرساخت اساسی ممکن نیست:
نیروی انسانی: سرمایهگذاری بر تربیت متخصصان در دانشگاهها حیاتی است.
تجهیزات فنی: این تجهیزات عمدتاً در کشور تولید نمیشوند و باید وارد شوند، اما تحریمها محدودیتهای جدی ایجاد کردهاند.
زیرساخت مالی و قانونی: این نگرانی وجود دارد که قوانین دستوپاگیر، همانطور که در دهه گذشته رشد استارتاپها را کند کرد، در حوزه هوش مصنوعی نیز مانعتراشی کنند.
چرا استارتاپها مسیر کوتاهتر هستند
در بخش مهمی از این گفتگو، دکتر نریمانی راهحل را در تمرکز بر بخش خصوصی میداند:
«استارتاپها میتوانند مسیر توسعه هوش مصنوعی در داروسازی را بسیار کوتاهتر و اثربخشتر کنند. تجربه ثابت کرده هر کجا دولت کمتر دخالت کرده و بخش خصوصی میداندار بوده، نوآوری سریعتر رخ داده است.»
در حال حاضر، استارتاپهای جهانی در زمینههای تحلیل دادههای دارویی و ابزارهای تشخیصی بسیار فعال هستند و خوشبختانه در ایران نیز چند استارتاپ این مسیر را آغاز کردهاند. اگر سرمایهگذاری بخش خصوصی ادامه یابد، این حوزه میتواند در چند سال آینده دستاوردهای بزرگی برای کشور داشته باشد.
نقش بخش خصوصی؛ سرمایهگذاری گلرنگ در فناوری سلامت
گروه دارویی گلرنگ نیز به عنوان بخشی از استراتژی خود برای رهبری این صنعت، سرمایهگذاری قابل توجهی در این بخش انجام داده است. نریمانی در این باره میگوید: «گروه دارویی گلرنگ و زیرمجموعههایش تا امروز حدود ۱۰۰۰ میلیارد تومان در صنایع فناوریمحور دارویی و حوزه سلامت سرمایهگذاری کردهاند.»
او تاکید کرد که تمرکز آنها بر ایجاد یک اکوسیستم پویا میان دانشگاهها، مراکز رشد و سرمایهگذاران است: «ما از طریق “گلرنگ ونچرز” (بازوی سرمایهگذاری جسورانه گروه) پروژههای نوآورانه را شناسایی و حمایت میکنیم و همکاری نزدیکی با دانشگاههای علوم پزشکی داریم.»
آینده در دست بخش خصوصی است
هوش مصنوعی در آستانه دگرگونسازی صنعت داروسازی ایران قرار دارد. اما به گفته دکتر نریمانی، مسیر این تحول بزرگ نه از دولت، بلکه از دل استارتاپها و بخش خصوصی میگذرد. اگر زیرساختهای انسانی و قانونی تقویت شوند و بخش خصوصی نقش محوری خود را ایفا کند، ایران این شانس را دارد که از یک مصرفکننده صرف فناوری، به یکی از خالقان آن در حوزه سلامت تبدیل شود.
