از تهدید تا فرصت؛ نقش سازنده پلتفرمهای دارورسانی در بهبود خدمات سلامت
در حاشیه رویداد “Iran Supplex”، نشست تخصصی “سکوهای اینترنتی توزیع دارو زیر ذرهبین” به صحنه رویارویی دوباره نوآوری دیجیتال و ساختار سنتی نظام سلامت ایران تبدیل شد. در این نشست، سه دیدگاه کلیدی از سوی حاکمیت سلامت، استارتاپها، و متخصصان حوزه دارو مطرح شد که ابعاد مختلف چالش توزیع آنلاین دارو را به تصویر کشید.
دیدگاه اول: «سلامت، کالا نیست؛ پلتفرمها باید تحت نظارت وزارت بهداشت باشند!»
دکتر عباس کبریاییزاده، رئیس فدراسیون اقتصاد سلامت ایران، با تأکید بر اینکه حوزه سلامت با یک بازار عادی فرق دارد، درباره فعالیت پلتفرمهای دارورسانی بدون مجوز و نظارت هشدار داد. او ورود بدون ضابطه سکوهای دیجیتال به این عرصه را “خلاف قانون” دانست و گفت:
«نظام سلامت، نه یک بازار معمولی است و نه جایی برای آزمون و خطاهای تجاری. بر اساس قوانین بالادستی، مسئولیت سلامت مردم در ایران فقط به عهده وزارت بهداشت است.»
او حتی پا را فراتر گذاشت و اعلام کرد که عرضه مکملها و فرآوردههای تقویتی بدون مجوز قانونی هم میتواند به عنوان “اخلال در نظام سلامت” تلقی شود و “تحت صلاحیت دادگاه انقلاب قرار گیرد.”
دیدگاه دوم: «با تکنولوژی نمیتوان جنگید؛ باید برایش قانون نوشت!»
رسول دیناروند، رئیس پیشین سازمان غذا و دارو، اما با رویکردی واقعبینانهتر، بر ضرورت وضع قوانین انعطافپذیر در حوزه سلامت دیجیتال تأکید کرد. او معتقد است که پلتفرمهای توزیع دارو، اگر در چارچوب مشخص و با همکاری داروخانهها فعالیت کنند، میتوانند به نظام سلامت کمک کنند، نه اینکه تهدیدی برای آن باشند:
«مثل هر حوزه دیگری، تکنولوژی در سلامت هم متوقفشدنی نیست. همانطور که غذایمان را آنلاین سفارش میدهیم، دارو هم دیر یا زود وارد پلتفرمهای دیجیتال میشود.»
دیناروند هشدار داد که مسدود کردن راه فعالیت رسمی این سکوها، فقط باعث رونق “بازار سیاه و شبکههای غیرقانونی” میشود:
«با بستن مسیر رسمی، فقط مردم را به خیابان ناصرخسرو (اشاره به بازار غیرقانونی دارو) سوق میدهیم.»
او خواستار یک چارچوب قانونی شفاف و قابل ردیابی برای فعالیت این سکوها شد تا هم سلامت مردم حفظ شود و هم نیازهای بازار دیجیتال برآورده گردد.
دیدگاه سوم: «پلتفرمها بلاتکلیفاند؛ نه مجوز داریم، نه دستورالعمل!»
از سمت بخش خصوصی، ژوبین علاقبند، عضو هیئتمدیره انجمن تجارت الکترونیک ایران، از نبود دستورالعملهای اجرایی انتقاد کرد. او توضیح داد که پلتفرمها نه دارو را انبار میکنند و نه نسخه میپیچند، بلکه فقط نقش “واسطه” بین داروخانه و بیمار را دارند:
«ما دارو نمیفروشیم؛ فقط سفارش را از داروخانه به دست بیمار میرسانیم. دارو از خود داروخانه مجاز تهیه میشود.»
او از تأخیر وزارت بهداشت در تدوین قوانین مربوطه، با گذشت دو سال از مصوبه هیئت وزیران، به شدت گلایه کرد:
«ما هنوز نمیدانیم از چه نوع بستهبندی استفاده کنیم، یا پیکها نیاز به آموزش دارند یا نه.»
علاقبند همچنین نسبت به رویکرد انحصارگرایانه برخی نهادهای دولتی هشدار داد:
«اگر سازمان غذا و دارو از یک نهاد نظارتی به یک توزیعکننده تبدیل شود، رقیب ما میشود نه داور. این خلاف اصول بازار است.»
پلتفرمها: تهدید نیستند، بلکه بخشی از راهحلاند
محمدرضا طاهری، مدیر بیزینسلاین داروخانه دیجیکالا، با دفاع از نقش پلتفرمها در تأمین عدالت دارویی، بر آمادگی کامل مجموعهاش برای رعایت همه ضوابط وزارت بهداشت تأکید کرد.
طاهری با اشاره به توان زیرساختی پلتفرمهای بزرگ گفت:
«پلتفرمی که روزانه بیش از دو میلیون کالا را با دقت و سرعت به سراسر کشور ارسال میکند، قطعاً میتواند در حوزه سلامت هم خدمات مؤثر، علمی و قانونی ارائه دهد.»
او پلتفرمها را نه تهدید، بلکه “تسهیلکننده نظام سلامت” دانست و تأکید کرد که این شرکتها در خدمت داروخانهها هستند، نه رقیب آنها. به گفته طاهری، مشکلات اقتصادی داروخانهها (مثل ۴ هزار میلیارد تومان چک برگشتی) نتیجه مجوزهای بیرویه و نبود راهکار هوشمند برای توزیع است:
«ما انبار دارو نداریم و نمیخواهیم هم داشته باشیم. هدف ما همکاری با داروخانههای مجاز برای توزیع نسخههاست، نه جایگزینی آنها.»
طاهری همچنین نگرانیها درباره حفظ حریم خصوصی کاربران را رد کرد و توضیح داد:
«پلتفرمها تجربه زیادی در حفاظت از دادهها دارند. ما هیچ دسترسی به محتوای نسخه نداریم؛ صرفاً یک کد به داروخانه منتقل میشود. انتقال امن داده، بخشی از مزیت ماست، نه تهدید.»
او در پایان خواستار انتشار فوری یک دستورالعمل رسمی و شفاف از سوی وزارت بهداشت شد:
«بیش از یک سال است که ما یک چکلیست برای همکاری با دولت آماده کردهایم. اما هنوز نمیدانیم پیک دارو چه آموزشهایی باید ببیند، باکس حمل باید چه ویژگیهایی داشته باشد، یا قوانین نگهداری داده چیست. ما آمادهایم، فقط منتظریم بگویند چه باید بکنیم.»
آینده توزیع دارو در ایران: تعادل بین قانون، نوآوری و سلامت مردم
موضوع ورود پلتفرمهای دیجیتال به حوزه دارو در ایران، امروز در تقاطع سه مسئله اصلی قرار گرفته است: سلامت عمومی، الزامات قانونی، و واقعیتهای بازار دیجیتال.
از یک سو، مسئولیت حفظ سلامت مردم که ذاتاً با منطق بازار فاصله دارد، نمیتواند بدون نظارت رها شود. از سوی دیگر، نوآوریها و تحولات فناورانه در حوزه سلامت هم متوقف نمیشوند.
فرصت امروز، در گرو تدوین مقررات شفاف، قابل اجرا و همگام با فناوری است. نه سرکوب نوآوری راهحل است و نه رهاسازی مطلق آن. راه میانه، همان چیزی است که اقتصاد دیجیتال ایران امروز بیش از هر زمان دیگری به آن نیاز دارد: “تنظیمگری هوشمند.”
