انحصار اطلاعات در بانک مرکزی؛ تهدیدی برای حکمرانی دادهمحور
ویدیویی از نشست “پازل حکمرانی؛ قطعات گمشده” که با حضور احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد دولت سیزدهم، و محمدجواد آذریجهرمی، وزیر ارتباطات دولت دوازدهم، برگزار شد، به سرعت در شبکههای اجتماعی مورد توجه قرار گرفت. در این نشست، آذریجهرمی به صراحت از ساختارهای متمرکز جمعآوری اطلاعات در کشور انتقاد کرد و این ساختارها را از عوامل اصلی نفوذ اطلاعاتی و شناسایی چهرههای نظامی توسط اسرائیل دانست. این اظهارات، زنگ خطری جدی را درباره امنیت دادهها و حریم خصوصی در کشور به صدا درآورد.
چگونه اطلاعات یک سردار نظامی لو رفت؟ روایت آذریجهرمی
آذریجهرمی در این برنامه که در تاریخ ۲۲ تیرماه در اندیشکده حکمرانی شریف برگزار شد، به تشریح چگونگی نشت اطلاعات یک سردار نظامی شهید پرداخت. او با اشاره به اینکه ما با یک ساختار نظامی منظم روبرو هستیم، توضیح داد: “اینکه موقعیت یک سردار نظامی عزیز ما لو رفته و به شهادت رسیده خیلی پیچیده نیست. این فرد در بخشی از زندگیاش حقوق دریافت میکند. حقوقش را در حساب بانکی او واریز میکنند. در ساختار بانکی، شماره موبایل و همچنین کد پستی و اطلاعات به حساب بانکی فرد متصل است. ضمن اینکه خود دادههای دیجیتالی که موبایل فرد تولید میکند بسیاری از رفتارهای او را پوشش میدهد.”
او تاکید کرد که تجمیع دادهها در نهادهایی مانند بانک مرکزی و اپراتورها، بدون ملاحظات امنیتی کافی، زمینه نفوذ و نشت اطلاعات را فراهم کرده است. به باور وی، این مدل متمرکز که برای مقابله با مسائلی مانند کلاهبرداری یا فرار مالیاتی پیادهسازی شده، ناخواسته راه را برای دشمنان آسان کرده است: “ما با مدل تجمیعشده در نظام حکمرانی با مسئله برخورد کردیم. خواستیم جلوی یک کلاهبرداری را بگیریم، برای مثال مقابل حسابهایی که فرار مالیاتی دارند بایستیم، اینطور مدل را پیادهسازی کردیم. بله جلوی این کلاهبرداری را باید گرفت اما روشهای دیگری هم برای آن وجود دارد. با این تجمیع اطلاعاتی کار دشمن را برای خودمان راحت کردهایم.”
“امنیت که معلوم نیست از کجا سوراخ شده”؛ ابهام در منشأ نشت اطلاعات
وزیر سابق ارتباطات در ادامه صحبتهای خود، به ناهماهنگی نهادی در مدیریت اطلاعات اشاره کرد و این ناهماهنگی را عامل اصلی سردرگمی در شناسایی منشأ نشت اطلاعات دانست. او گفت: “امروز کاسه چهکنمچهکنم دست خودمان گرفتیم که نفوذ اطلاعاتی کار چه کسی بود؟ وقتی این اطلاعات نقاط مختلفی در دسترس است، شما نمیدانید از کجا نشت کرده. اطلاعات در نقطههای زیادی وجود دارد. از طرف دیگر تناسب مسئولیتها هم درست نیست. نمیدانی از سیستم امنیتی بیرون رفته یا از سیستم اپراتور؟ از سیستم اقتصادی بیرون رفته یا از بانک مرکزی؟ از کجا این اطلاعات به بیرون درز کرده است؟ هر نقطه از اینها امروز میتواند این نفوذ را ایجاد کند.” وی با صراحت هشدار داد که تا زمانی که این تمرکز اطلاعاتی اصلاح نشود، نشت دادهها و آسیبپذیریهای امنیتی ادامه خواهد داشت.
وقتی انحصار اطلاعاتی، اقتصادی میشود: انتقاد از تمرکز در بانک مرکزی
در بخش دیگری از این نشست، آذریجهرمی از تمرکز بیش از حد دادهها در بانک مرکزی انتقاد کرد و این تمرکز را نه تنها یک معضل امنیتی، بلکه یک انحصار اقتصادی دانست. او توضیح داد: “امروز نظام پرداخت کشور وابسته به بانک مرکزی است. حالا امروز بانک مرکزی را نزدند. بانک سپه یا پاسارگاد را زدند. اگر بانک مرکزی دچار اختلال شده بود باید چه اقدامی میکردیم؟ بانک مرکزی میخواهد نظام حکمرانی داشته باشد که یک ماموریت حاکمیتی انجام دهد. چه لزومی به تمرکز در این نهاد وجود دارد؟”
او معتقد است که این تمرکز، منافع اقتصادی برای ذینفعان ایجاد کرده و مانع از شکستن این انحصار میشود: “این کار تمرکز انحصارهای اقتصادی ایجاد کرده، نفع اقتصادی دارد، نمیگذارد این انحصار از بین برود. اسمش حکمرانی است، باید باشد چون ماموریتهای حکمرانی دارد و ذینفعانی هم دارد که آنها قائل به این انحصار هستند.”
اختلال اینترنت و GPS؛ مسکنی پرهزینه برای دردی عمیقتر
در کنار مسئله تجمیع دادهها، آذریجهرمی به سیاستهای اخیر دولت در زمینه ایجاد اختلال در اینترنت و مختلسازی سیستمهای موقعیتیاب (GPS) که به ظاهر برای مقابله با تهدیدات امنیتی به کار گرفته شدهاند، اشاره کرد. او این راهکارها را در عمل نه تنها بیاثر در جلوگیری از رخنههای اطلاعاتی دانست، بلکه تاکید کرد که این اقدامات مستقیماً زندگی و معیشت شهروندان عادی را هدف قرار دادهاند.
این سیاستها که در ظاهر برای حفظ امنیت ملی اجرا میشوند، در عمل بیشترین آسیب را به فعالیتهای روزمره، کسبوکارهای آنلاین، حملونقل هوشمند و حتی نظام سلامت وارد کردهاند. این در حالی است که به گفته وزیر سابق ارتباطات، مبادی اصلی نشت داده و ساختارهای ناکارآمد امنیتی، بانکی و مخابراتی همچنان دستنخورده باقی ماندهاند.
به بیان روشنتر: با فیلتر و اختلال، تهدید اصلی مهار نشده؛ تنها صورتمسئله برای مردم سختتر و تاریکتر شده است.
آذریجهرمی هشدار داد که در شرایطی که نهادهای تصمیمگیرنده به جای اصلاح ساختار و رفع نقاط ضعف واقعی، به سراغ راهحلهای مقطعی و پرهزینه برای جامعه میروند، نه امنیت ملی تقویت میشود و نه سرمایه اجتماعی حفظ. به نظر میرسد تا وقتی ریشهی مسئله، یعنی تمرکز آسیبپذیر اطلاعات، حل نشود، اختلال بیرونی تنها نقش مُسکن را خواهد داشت؛ آنهم برای زخمی که عمیقتر از تصور است.
