تبعیض دیجیتال در زیرساختهای کشور؛ انتقاد شاهین طبری از اینترنت طبقاتی
با اوجگیری دوباره بحث اینترنت طبقاتی در ایران، زنگ خطر نابرابری در دسترسی به اینترنت بیش از پیش به صدا درآمده است. این موضوع دیگر فقط دغدغه فعالان حوزه دیجیتال نیست؛ بلکه به یک چالش ملی در اقتصاد، توسعه زیرساختها و بهویژه عدالت اجتماعی تبدیل شده است. بسیاری از کسبوکارها، شهروندان و کارشناسان فناوری اطلاعات، نگران آیندهای هستند که در آن، دسترسی آزاد و برابر به اینترنت، به یک امتیاز ویژه تبدیل شود.
اینترنت طبقاتی؛ تبعیض دیجیتال و تهدیدی برای توسعه
شاهین طبری، رئیس هیئتمدیره شرکت چارگون، در انتقادی صریح از این رویکرد، اینترنت طبقاتی را نوعی جدید از تبعیض در عصر دیجیتال میداند که به وضوح آینده توسعه فناوری در کشور را تهدید میکند. او تاکید میکند: «اینترنت تنها یک ابزار خدماتی یا تفریحی نیست؛ بلکه شریان اصلی اطلاعات جامعه است. همانطور که همه مردم حق دسترسی برابر به آب، برق و جاده دارند، دسترسی آزاد به اینترنت نیز یک حق زیرساختی و مدنی است. اگر این شریان حیاتی را محدود کنیم، کارکرد اصلی خود را از دست خواهد داد.»
طبری معتقد است که سیاستهای محدودسازی، طبقهبندی یا دستچین کردن دسترسی به اینترنت، مستقیماً زیرساخت توسعه دیجیتال کشور را با مشکلات جدی روبهرو میکند. او این وضعیت را به سناریویی تشبیه میکند که در آن «در یک شهر، آب سالم فقط به مناطق خاصی برسد و بقیه مناطق محروم بمانند. چنین مدلی، نه تنها ناعادلانه است، بلکه باعث از کار افتادن کل سیستم میشود.»
نهادینه شدن فساد و از بین رفتن فرصتهای برابر
این کارشناس برجسته فناوری اطلاعات ادامه میدهد: «زمانی که برخی نهادها، سازمانها یا اقشار خاصی به اینترنت آزاد، سریع و بدون فیلتر دسترسی دارند، در حالی که شهروندان عادی و کسبوکارهای کوچک باید با سرعت پایین، فیلترهای گسترده یا هزینههای متفاوت سروکار داشته باشند، این به معنای نهادینه کردن تبعیض دیجیتال است.»
او هشدار میدهد که چنین شرایطی، علاوه بر از بین بردن عدالت اطلاعاتی و فرصتهای برابر، زمینه را برای فساد ساختاری و سیستمی نیز فراهم میکند. طبری توضیح میدهد: «وقتی دسترسی برابر وجود ندارد، افراد و کسبوکارها برای ورود به جمع کسانی که به اینترنت بدون محدودیت وصل هستند، ناچارند به روشهای غیررسمی روی بیاورند. این یعنی ایجاد یک فضای مبهم و غیرشفاف که در آن، امتیاز دسترسی به رانت تبدیل میشود.»
امنیت با فیلترینگ حاصل نمیشود؛ شکاف دیجیتال در راه است
طبری همچنین تأکید میکند که چنین حکمرانی دیجیتالی نه تنها به بیاعتمادی عمومی دامن میزند، بلکه مانع جدی برای توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور است. او با استناد به تجربیات جهانی میگوید: «امنیت در اینترنت با آموزش، قانونگذاری شفاف و اعتمادسازی به دست میآید، نه با فیلترینگ و محدودسازی. در هیچ جای دنیا خیابانها را نمیبندند تا امنیت برقرار شود. امنیت با پلیس، قانون، نظارت و آموزش تأمین میشود. ما نمیتوانیم برای امنیت سایبری، صورتمسئله را پاک کنیم.»
به عقیده وی، این رویکرد به ایجاد شکاف دیجیتال منجر خواهد شد؛ شکافی که به مرور زمان به شکافهای عمیقتر اقتصادی، آموزشی و حتی سیاسی تبدیل میشود. «اگر بخشی از جامعه به اطلاعات جهانی، منابع آموزشی و بازارهای دیجیتال متصل باشد و بخش دیگری نباشد، ما عملاً نابرابری را در قلب آینده کشورمان نهادینه کردهایم. این مسئله فقط فنی نیست؛ بلکه یک بحران اجتماعی و توسعهای است.»
عقبماندگی ایران و لزوم تغییر رویکرد
رئیس هیئتمدیره چارگون با اشاره به عقبماندگی ایران در برخی حوزههای دیجیتال میگوید: «در طول سالها محدودیتها، عملاً بسترهایی مانند شبکههای اجتماعی را از دست دادیم. ابزارهایی که میتوانستند رسانه عمومی اقشار مختلف باشند، به دلیل سیاستهای بسته تنها در اختیار گروههای خاص قرار گرفتند. در واقع، قافیه اطلاعرسانی به شهروندان را باختیم.»
طبری مسیر صحیح توسعه دیجیتال در ایران را در مشارکت عمومی، توسعه زیرساختهای ارتباطی، قانونگذاری شفاف، آموزش سواد دیجیتال و اعتماد به کاربران میداند. او میافزاید: «اگر بهترین دسترسی را برای شهروندان فراهم کنیم و در کنار آن، آنها را به درستی آموزش دهیم، حقوقشان را شفاف کنیم و به بخش خصوصی و جامعه مدنی میدان بدهیم، آنگاه امنیت واقعی حاصل میشود. آنچه ما واقعاً نیاز داریم، اینترنت آزاد به عنوان زیربنای اقتصاد دیجیتال و مهمترین ابزار محرومیتزدایی است.»
در پایان، طبری هشدار میدهد که ادامه این روند به تضعیف نوآوری، ناامیدی و خروج نیروهای متخصص، و عقبماندگی از اقتصاد جهانی منجر خواهد شد. او از سیاستگذاران میخواهد به جای اعتمادزدایی، گفتوگوی شفاف با فعالان اکوسیستم دیجیتال را در دستور کار قرار دهند: «اگر میخواهیم کشوری پیشرو در فناوری باشیم، باید شجاعت باز کردن راه را داشته باشیم. نه با فیلتر و محدودسازی، بلکه با درک دقیق تحولات و بهرهگیری از تجربیات جهانی برای ساختن یک مدل پایدار و قابلاتکا در حکمرانی دیجیتال، برای کشورمان فرصتهای طلایی بسازیم.»
