گفتوگو با مدیرعامل پویانمایی شمس درباره چشمانداز جهانی انیمیشن ایران
پس از سلسله گفتگوهایی که با فعالان اکوسیستم انیمیشن ایران داشتیم، این بار به سراغ محمد سرشار، مدیرعامل شرکت دانشبنیان پویانمایی شمس رفتیم. شرکتی که این روزها با تولید و بازاریابی سریال انیمیشنی «لئونا» در بازارهای داخلی و خارجی سر و صدای زیادی به پا کرده است. در این مصاحبه جذاب، همراه ما باشید تا از تجربه ایشان در ساخت یک انیمیشن موفق و مدیریت یک استودیوی پویا در ایران بیشتر بشنویم.
۱. پویانمایی شمس: از آغاز تا فتح قلههای جدید با «لئونا»
محمد سرشار در معرفی خود و فعالیتهای شرکت پویانمایی شمس گفت: “ما از خرداد سال ۱۴۰۱ فعالیتمان را آغاز کردیم و به زودی سه ساله میشویم. مهمترین پروژه فعلی ما، سریال پویانمایی ‘لئونا’ است که قرار است در ۲۰۸ قسمت ۷ دقیقهای تولید شود. تا به امروز، تولید ۷۸ قسمت آن به پایان رسیده و پخش آن نیز از اولین پلتفرم آغاز شده است.”
او افزود که همزمان با پخش، تیم شمس فعالیتهای مربوط به محصولات جانبی و بازارپردازی «لئونا» را آغاز کردهاند. همچنین، دوبله به زبانهای دیگر و پیشتولید فصلهای جدید در دست اقدام است و امیدوارند تا پایان سال، به هدف تولید ۲۰۸ قسمت برسند. این پروژه فرصتی بینظیر برای پویانمایی شمس بوده تا توانمندیهای خود را در تولید و بازاریابی انیمیشن به نمایش بگذارد و در پی گسترش فعالیتهای خود باشند.
۲. تأمین مالی در دنیای پرچالش انیمیشن: از تریلر تا پیشفروش
مدیرعامل پویانمایی شمس در پاسخ به نحوه تأمین مالی پروژههایشان توضیح داد که هر ایده جدیدی به سرمایهگذاری اولیه نیاز دارد. در آغاز، حمایت سرمایهگذاران و سهامداران اصلی به آنها کمک کرد تا هزینههای اولیه مانند رهن دفتر، تجهیزات و سرمایهگذاری اندک بر روی داراییهای معنوی را تأمین کنند.
سرشار با تکیه بر تجربیات قبلی خود در مدیریت رسانه و تولید پویانمایی، در ابتدا به سراغ پروژههای بزرگ نرفتند. در عوض، بر اساس مطالعات بازار، ایدههای مختلفی را به سمت تولید “نسخه اولیه” پیش بردند که در صنعت انیمیشن به آن “تریلر” میگویند. تریلر، یک ویدیوی ۶۰ ثانیهای است که فضای بصری اثر را به مشتریان بالقوه معرفی میکند. پس از تریلر، “نسخه آزمایشی” یا “پایلوت” تولید میشود که امکان پیشفروش محصول را فراهم میکند.
او این فرآیند را برای پروژه «لئونا» مثال زد: “ابتدا ایده را توسعه دادیم، سپس نسخه آزمایشی آن را ساختیم و در نهایت توانستیم نخستین قرارداد پیشفروش خود را با فیلیمو منعقد کنیم. با پیشفروش حق پخش به آنها، سرمایه لازم برای ورود به فاز تولید و ادامه کار فراهم شد.”
سرشار خاطرنشان کرد که سرمایهگذاری در حوزه پویانمایی، دیربازده است و حداقل یک سال تا یک سال و نیم طول میکشد تا یک ایده به محصولی قابل فروش تبدیل شود. برای جبران این موضوع و به حرکت درآوردن چرخه مالی شرکت، از پروژههای سفارشی با جنبههای تبلیغاتی و آموزشی برای بخش خصوصی و دولتی نیز استفاده میکنند. این فعالیتها شامل ساخت آگهیهای تبلیغاتی، گزارشهای مستند، انیمیشنهای صنعتی و حتی پروژههایی مانند «بهلول» است که برای هر قسمت آن، حامی مالی پیدا میکنند.
۳. انیمیشن ایران: در آستانه جهشی تاریخی
محمد سرشار نگاهی جامع به وضعیت انیمیشن ایران داشت و آن را در یک “فرصت تاریخی” توصیف کرد. او این وضعیت را به تحول صنعت چاپ تشبیه کرد که با جهش فناوری، امکان تولید انبوه را فراهم آورد و به رشد نویسندگان و تولیدکنندگان محتوا انجامید.
او توضیح داد: “سالهاست که رشتههای هنری مرتبط با پویانمایی در هنرستانها و دانشگاههای کشور تدریس میشوند و اکنون، زمان ثمردهی این درخت است.” به گفته سرشار، پیش از این، صدا و سیما تنها خریدار انیمیشن بود، اما با ظهور پلتفرمهای جدید، این محدودیت شکسته شده و بازار بزرگتری برای محصولات انیمیشنی ایجاد شده است. این اتفاق باعث شده که “درخت پویانمایی ایران میتواند بسیار پرثمر باشد، زیرا مصرف بیشتری برای میوههایش وجود دارد.”
وی افزود که این تغییرات، موج مهاجرت نخبگان این عرصه را کنترل و بهینه میکند. “استعدادهایی در داخل کشور وجود دارند که میتوانند در تراز جهانی فعالیت کنند. به جای اینکه خدمات این استعدادها خامفروشی شود، میتوان آنها را به دارایی معنوی، فیلم سینمایی یا سریال تبدیل کرد که ارزش افزوده مضاعف و درآمد ارزی بیشتری برای کشور به ارمغان میآورد.”
سرشار تاکید کرد: “آن استعدادی که میخواست در تراز جهانی فعالیت کند، اکنون در تراز جهانی فعالیت میکند و درآمد ارزی دارد، ولی با هزینههای ریالی زندگی میکند؛ یعنی بهترین حالتی که ممکن است برای یک فرد اتفاق بیفتد.” او اذعان کرد که صنعت پویانمایی ما از مهاجرت استعدادها ضربه خورده، اما اکنون “یاد گرفتهایم که میتوان این انرژی را کنترل و مصرف آن را بهینه کرد.”
او با اشاره به رشد سرمایهگذاری در تولید IP (مالکیت فکری) در مجموعههای مختلف، این اتفاق را بسیار مهم دانست. “اگر این فرآیند کامل شود و تعدادی از این شرکتها بتوانند به بازار فروش بینالملل دست یابند و خود را به عنوان بازیگران اصلی معرفی کنند، عملاً این زیستبوم و اکوسیستم شکل گرفته و مدلی ایجاد شده است که میتواند افراد علاقهمند از دیگر حوزهها را نیز به این صنعت جذب کند.”
۴. اکوسیستم انیمیشن ایران: نوزادی در کنار استارتاپها
وقتی از شباهت اکوسیستم انیمیشن به اکوسیستم استارتاپی کشور پرسیده شد، سرشار پاسخ داد که حوزه پویانمایی تا کنون به شدت به حاکمیت وابسته بوده است. “آثار به طور عمده بر اساس سفارشهای سازمان صدا و سیما یا دیگر مجموعههای حاکمیتی تولید میشد.” به همین دلیل، تا مدتها، بسیاری از فعالان این حوزه به دنبال سرمایهگذاری نبودند، چون مشتری اصلی مشخص بود.
اما در دهه اخیر، با ظهور مشتریان جدیدی مانند پلتفرمهای آپارات و یوتیوب، سرمایهگذاری در پویانمایی اهمیت بیشتری پیدا کرده است. او همچنین به آغاز به کار صندوقهای اختصاصی برای پویانمایی اشاره کرد که “این روند به آرامی در حال توسعه است.”
با این حال، سرشار اذعان کرد: “به اندازهای که مدل استارتاپی در سایر حوزههای کارآفرینی به بلوغ رسیده و ما شاهد ظهور ابرشرکتها در این زمینه هستیم، هنوز پویانمایی به نسبت یک طفل نوپا به شمار میآید.”
۵. سایه حاکمیت بر انیمیشن: ترسها و امیدها
در مورد تأثیر حضور حاکمیت بر صنعت انیمیشن، به ویژه با توجه به تجربیات ناموفق در فضای استارتاپی، سرشار گفت که این دوره تقریباً طی شده است. او توضیح داد: “حوزه پویانمایی، در واقع برادرخوانده سینمای رئال و سریالهای رئال است. حاکمیت ورود خود را در این زمینه پیش از این انجام داده است، مثلاً با تأسیس ساترا و دیگر اتفاقاتی که افتاده است.”
او تاکید کرد که “جنگ بزرگ پیش از این بین پلتفرمها و حاکمیت شروع شده است” و پویانمایی نیازی به آغاز جنگ جدیدی ندارد؛ بلکه منتظر میماند تا تبعات آن جنگ بر این حوزه نیز اثر بگذارد.
نکته جالب اینجاست که به گفته سرشار، ورود حاکمیت به این عرصه، تنها از جنبه سلبی و محدودیتها نبوده است. “مصوب شده که تعداد ساعت زیادی پویانمایی تولید شود و برای این امر یک بنیاد تأسیس شده و اکنون درگیر راهاندازی آن هستند.” او افزود: “برخلاف تجربه قبلی که یک سازمان برای رگولاتوری رسانههای فراگیر راهاندازی شده بود، اینجا اعلام کردهاند که ما بنیادی برای حمایت از تولید راه بیندازیم. به همین دلیل، ورود حاکمیت ما را چندان نمیترساند.”
او دلایل دیگری را نیز برای کاهش نگرانی از مداخله حاکمیت برشمرد:
زیر سایه تولیدات رئال: “سریالسازان و سینماگران آنقدر ماجراهای آنها زیاد است که ما در برابر این درگیری بزرگ، چندان به حساب نمیآییم.”
مخاطب خاص: “محتوایی که ما تولید میکنیم، عمدتاً برای رده سنی خردسال، کودک و نوجوان است و به این ترتیب حساسیتهای حوزه بزرگسال را کمتر داریم. خود این موضوع باعث میشود که حاکمیت توجه چندانی به کار ما نداشته باشد.”
اندازه بازار: “بازار حوزه پویانمایی به نسبت بازار تولیدات رئال در ایران هنوز کوچک است. اگر این بازار بزرگتر شود، ممکن است که تصمیمات دیگری اتخاذ شود.”
قابلیت بالای صادرات: “پویانمایی به شدت قابلیت صادرات دارد، در حالی که آثار رئال با ضعف بیشتری فروخته میشوند؛ هم به خاطر مسائل پوشش و هم به خاطر موقعیتها، فیلمنامهها و قصهها.” سرشار تاکید کرد: “در حالی که اصل درآمد سینما و سریالسازی ما از داخل ایران است، ما در حوزه پویانمایی به دنبال این هستیم که اصل درآمد ما از خارج از ایران باشد.”
دو درخواست کلیدی از حاکمیت
سرشار دو درخواست مهم از حاکمیت برای حمایت مثبت از صنعت انیمیشن داشت:
حل مشکل حق مؤلف (کپیرایت): “عدم رعایت حق مؤلف در ایران ما را به شدت عقب نگه داشته است.” او توضیح داد که این موضوع نه تنها تعاملات بینالمللی را کاهش داده، بلکه باعث شده که صاحبان پلتفرمها تمایلی به خرید حق پخش از تولیدکنندگان ایرانی نداشته باشند، زیرا محتوای خارجی به صورت رایگان و غیرقانونی در ایران قابل دسترسی است. “اگر حاکمیت میخواهد ورود مثبتی داشته باشد، اول باید مسئله حق مؤلف را حل کند؛ ما صادرکنندهایم، ولی هنوز از حمایتهای صادراتی محروم ماندهایم.” او این وضعیت را با فروش کالای دزدی در بازار تشبیه کرد و گفت که هیچ برخوردی با آن صورت نمیگیرد.
بهروزرسانی قوانین صادرات خدمات مجازی: “ما در کشورمان برای صادرات محصولات قوانین خوبی داریم… اما وقتی به سراغ خدمات میروید، دچار مشکل میشوید. بدتر از آن، وقتی به سراغ صادرات محصولات مجازی (معنوی، آیپیها) میروید که در شرایط تحریم به فروش میرسند، سیستم به شدت گیر میکند و نمیداند چه کار باید بکند.” او به مشکلاتی مانند اثبات فروش یک میلیون دلاری سریال به یک شبکه آمریکایی اشاره کرد که به دلیل تحریمها، پول از طریق واسطهها و گاهی با رمزارزها جابهجا میشود و امکان مستندسازی رسمی وجود ندارد. “برای همین، شما ممکن است صادرکننده بزرگی در حوزه پویانمایی باشید، ولی آن کسی که سیبزمینی صادر میکند، مشوقهای لازم را دریافت میکند، ولی برای شمایی که دارید یک اثر هنری صادر میکنید، هیچ اتفاقی نمیافتد.” او هشدار داد که اگر به بازار جهانی رسانه متصل نشویم، درجا خواهیم زد.
۶. مزیت رقابتی انیمیشن ایران: کپیرایت، شمشیر دولبه
در مورد مزیت رقابتی مجموعههای انیمیشن در ایران نسبت به رقبای خارجی، به خصوص در زمینه عدم وجود لایسنس و آموزش راحت افراد، سرشار توضیح داد: “هزینه لایسنسهای نرمافزاری به نسبت هزینه پروژه، رقم بالایی نیست؛ یعنی کمتر از ۵ درصد. اما از آن طرف، عدم وجود لایسنس (عدم رعایت کپیرایت) مشکلساز شده است.”
او گفت که این وضعیت باعث “تنوعطلبی افسارگسیختهای در کشور” شده است؛ به این معنا که وقتی مجبور به خرید لایسنس نباشید، به سراغ دهها نرمافزار میروید، در حالی که در کشورهای دیگر، افراد روی تعداد محدودی نرمافزار متمرکز میشوند. “هر چیزی که در دنیا منتشر میشود، یک نفر قفلش را میشکند و سپس قابل استفاده میشود. این مشکل باعث میشود که نیروی کاری که میتوانست روی چند نرمافزار متمرکز شود، حالا تقسیم شده و در نرمافزارهای مختلف پراکنده شود. این عدم رعایت کپیرایت از این نظر ضربه میزند.” او معتقد است که “کفه به نفع رعایت سنگینتر است؛ یعنی هم برای مصرفکننده و هم برای تولیدکننده شرایط حرفهایتری را ایجاد میکند.”
۷. برگهای برنده ایران در صنعت انیمیشن جهانی: ۴ مزیت بینظیر
با وجود چالشها، سرشار چهار مزیت رقابتی اصلی برای اکوسیستم انیمیشن ایران برشمرد که میتواند آن را در مقایسه با دیگر نقاط دنیا متمایز کند:
محتوای سالم و مقاومت در برابر محتوای LGBT: “در دنیا، موج محتوای الجیبیتی ایجاد شده است… اما از سوی دیگر، ما شاهد یک موج مقاومتی در مقابل محتوای الجیبیتی هستیم. یعنی در کشورهایی مانند چین، روسیه، بیشتر کشورهای آسیایی، اروپای شرقی و غیره و حتی در محیطهای رسانهای خود اروپای غربی و آمریکای شمالی نیز این موج مقاومت در مقابل آن محتوا وجود دارد.” این موضوع فرصتی برای تولید محتوای جایگزین و سالم فراهم میکند.
سرمایه هنری بالا و ذوق هنری: “ما از نظر ذوق هنری از بسیاری از کشورها جلوتر هستیم. این امر از بچگی درون ما نهادینه شده است… وقتی که یک نفر ایرانی دست به قلم میبرد تا نقاشی بکشد، کاراکتر طراحی کند، بکگراند طراحی کند و غیره، از بسیاری از کشورهای دیگر جلوتر است.” هنرستانها و دانشگاهها نیز به شکل آکادمیک این هنر را تدریس میکنند.
هزینه تولید پایین: “هزینههای زندگی در ایران به نسبت این کشورها کمتر است… طبیعتاً با دستمزد کمتری نیز میتوان نیروها را به کار گرفت. این نیز قیمت تولید را پایین میآورد.”
جمعیت بالای هنرمندان: “تعداد هنرمندانی که میتوانند این کار را انجام دهند در ایران زیاد است… این هم باز به ما یک ظرفیت میدهد.”
سرشار تاکید کرد: “این چهار ویژگی در واقع مزیت رقابتی ما میشود: محتوای سالم، کیفیت هنری بالا، هزینه تولید پایین و تعداد نیروی زیاد.” او پویانمایی و بازیهای رایانهای را دو حوزه مهم برای ارتقاء فرهنگ و هنر ایران دانست که میتوانند به راحتی به بازارهای بینالمللی راه پیدا کنند و حتی دیگر صنایع فرهنگی مانند کتاب و پوشاک را نیز تحت تأثیر قرار دهند.
۸. ظرفیت بالای تولید: نیروی انسانی آماده
در پاسخ به اینکه آیا ایران ظرفیت بالا بردن تولید انیمیشن را دارد، سرشار قاطعانه پاسخ داد: “بله، ما قطعاً این ظرفیت را داریم. در حال حاضر نیروی انسانی ماهر و توانمندی در کشور وجود دارد که در زمینه پویانمایی فعالیت میکنند.” او افزود که با توجه به آموزشهای متنوع در دانشگاهها و هنرستانها، میتوان به راحتی نیروی کار جدید را تربیت کرد و با برنامهریزی درست به ظرفیتهای بالایی دست یافت.
۹. چالش فعلی تولید: گذار و نیاز به تجربه
با وجود نیروی انسانی کافی، سرشار به یک مشکل فعلی در زمینه تولید اشاره کرد: “با اینکه ممکن است ما در برخی مهارتهای خاص با کمبود مواجه باشیم، اما در کل، نیروی انسانی کافی و بااستعدادی داریم.” او تاکید کرد که این افراد باید تجربه و آموزش لازم را نیز داشته باشند. “در واقع، ما در یک دوره گذار قرار داریم و اگر بتوانیم برنامههای آموزشی و کارآموزی مناسبی ایجاد کنیم، میتوانیم به سرعت این کمبودها را جبران کنیم.”
